تدوین: ویدا ملکیان
کیفیت وبسایتهای کتابخانهای
محملهای اطلاعاتی طی زمان، همواره در حال دگرگونی هستند،
با این حال ارزیابی کیفی اطلاعات، یکی از مهمترین مؤلفههایی است که متخصصان اطلاعرسانی
باید به آن توجه کنند. رشد پرشتاب اطلاعات در وب و قرار گرفتن حجم بسیار زیادی از
وبسایتها با هر کیفیت و محتوایی، دسترسی به اطلاعات معتبر و مرتبط را به طور روزافزونی
دشوار کرده است.
وبسایت کتابخانهها
وبسایت کتابخانهها به دلایل گوناگون عمومی و فنی در
طراحی، اجرا، استقرار، و پشتیبانی نیازمند نگاه ویژهای هستند. چرا که
سایت کتابخانه کارکردی ترکیبی دارد و به عنوان مهمترین منبع پشتیبانی کننده «آموزش
مبتنی بر وب»، نقش منبع تأمین کننده اطلاعات،
مشاوره و مربی، و واسطه برای به
اشتراک گذاردن اطلاعات را ایفا میکند. محور کار در طراحی سایتهای کتابخانهها
انتقال بخشی از فعالیت های کتابخانهای است که به لحاظ نظری و عملی در محیط وب
کارآیی و اثربخشی دارند. بدین سبب بخش «خدمات کتابخانهای»، که دارای چنین قابلیتی
است بیشتر مورد توجه قرار میگیرد.
با توجه به فناوریهای اطلاعاتی و افزایش ایجاد وبسات در کتابخانهها،
بهتر است در طراحی وبسات کتابخانهها ، کیفیت محتوای اطلاعاتی آنها مدنظر قرار
گیرد تا مراجعان با اطمینان بیشتر به جست و جوی اطلاعات مورد نیاز خود در وبسات کتابخانهها
بپردازند.
انواع وبسایتها:
سایتهای تبلیغاتی: این سایتها برای معرفی سازمانها، شرکت ها، و محصولات و
تولیدات آنها به کار میرود و حاوی اطلاعات متنی و دیداری – شنیداری از خدمات و محصولات،
روش تماس، و فرمهای سفارش خرید و بازخورد است.
سایتهای شخصی: برای به اشتراک
گذاردن اطلاعات و دیدگاهها درباره موضوعی مشخص که مورد علاقه طرفین است ایجاد میشود.
سایتهای رخدادها: وجود این سایتها
با واقعه و رخداد خاصی پیوند خورده است و در فاصله زمانی خاصی ایجاد شدهاند.
مانند برگزاری اجلاس، سمینار، جشن و مانند آن.
سایتهای تجارت الکترونیکی: این سایتها
یک هدف اولیه دارند و آن فراهمکردن تسهیلات و پشتیبانی برای فروش و داد و ستد درون
خطی بین عرضه کننده و مشتری است.
سایتهای آموزشی: این گروه از وبسایتها،
که روند رشد و گسترش آنها بسیار سریع بوده، از سه طریق آموزش و یادگیری را پشتیبانی
میکنند: الف) به عنوان منبع اولیه یادگیری؛ ب) به عنوان فضایی مشتمل بر مربیان و
فراگیران و چارچوبی برای تبادل اطلاعات، مباحثه و ....؛ ج) به عنوان یک کلاس مجازی
(مانند کلاس های درس واقعی) که در ساعات مشخصی با گروهی از افراد تشکیل میشوند.
سایتهای خبری: سایتهای خبری
اطلاعات و اخبار روزامد شده را ارائه میکنند . به لحاظ نوع اخبار هم ممکن است
متنوع باشند؛ مانند اخبار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، هنری و مانند اینها.
نیازهای خاص سایت کتابخانه:
۱) آن بخش از
نیازها که به طراحی سایت مربوط است: در بخش طراحی، کتابدار باید تلاش کند ارتباط
کاربر با سایت تا حد امکان با فرایند ارتباط او هنگام مراجعه به کتابخانه هماهنگ و
شبیه سازی شود .این نیازها شامل فرمهای ویژه (مثل فرم الکترونیکی درخواست کتاب و
مانند آن) ، سؤالهای متداول (سؤالهای قاب پیشبینی برای راهنمایی کاربر) ،
راهنمای درون خطی (ارائه خدمات مشاوره به کاربران در کنار سایر راهنماهای موجود
مثل نقشه سایت و سؤالهای متداول که باعث پویایی سایت میشود) ، جستوجو در
پایگاه دادهها، تازهها، معرفی کتابداران سایت (باعث ارتباط نزدیکتر کاربر با
کتابدار میشود) ، طبقه بندی کاربران و نیازهای آنان، پیوند به سایر کتابخانهها و
آموزش (دورههای آموزشی کوتاه مدت، آموزش جستوجو، آموزش کیفیت استفاده از منابع
اطلاعات و نظایر آن).
۲) نیاز به پشتیبانی برنامهریزی شده سایت از سوی مدیر محتوای سایت و
کتابداران، که از ضرورتهای زیر سرچشمه میگیرد:
- روزآمدسازی منابع؛
- پاسخگویی به نیازها؛
- ارتباط مداوم با کاربران؛
- انتشار اطلاعات جدید در محیط وب ؛
- تجدید نظر در ساختار سایت، مبتنی بر نیازهای جدید و رویکرد بهینه سازی سایت؛
- سازماندهی مباحث و موضوعهای مطرح شده در سایت توسط کاربران؛
- نظارت بر اجرای فرایندها در میحط وب؛ و
- سازماندهی اطلاعات به اشتراک گذارده شده در محیط سایت
کیفیت در وبسایتها
شبکه جهانی وب، شبکه بسیار پیچیده فناوری اطلاعاتی است که در حال حاضر شامل
چند صد میلیون صفحه وب و بیش از یک میلیارد کاربر است. در وب، کاربران با گذشتن از
صفحهای به صفحه دیگر از رهگذر ارتباطات شبکهای ، به دنبال اطلاعات میگردند.
محتوای این صفحات، که با موضوع مورد جستوجو مرتبط است، معمولاْ به صورت بریدههایی از متن یا گرافیک برای کاربر ظاهر
میشود. امروزه، یافتن بسیاری از مقولهها و مطالب در صفحات وب میسر است، برای
مثال:
-
اطلاعات بازاریابی برای محصولات، خدمات، سازمانها، و از این قبیل؛
-
متون، صداها، یا تصاویر تولید شده رسانههای گروهی (از جمله مجلات و منابع
الکترونیکی)؛ و
-
پیامهای پست الکترونیکی، نامههای خبری، و نظایر آنها.
طراحی هر صفحه وب،
سه مؤلفه اساسی دارد:سرصفحه، متن اصلی، و پاصفحه. با بررسی کامل این مؤلفهها می
توان به سؤالاتی از این قبیل پاسخ داد:
-
پدیدآورنده سایت کیست؟ (یا شخص مرتبط با سایت چه کسی است؟)
-
سایت چه زمانی به وجود آمده یا تجدیدنظر شده است؟
-
حامی و پشتیبان سایت چه کسی است؟
-
مخاطبان مورد نظر سایت چه کسانی هستند؟
-
هدف از اطلاعات موجود در سایت چیست؟
بعضی وبسایتها از
یک پیوند پست الکترونیکی با مدیر وبسایت برای تسهیل کنش متقابل استفاده می کنند،
یعنی ارتباط میان کاربر و تولید کننده اطلاعات به منظور بهبود مستمر و مداوم کیفیت
سایت؛ که بر اساس واکنشهایی است که از این طریق از کاربران مختلف گردآوری میشود.
ابزار ارزیابی کیفیت وبسایتها(دبلیو. کیو.
ای. تی.)
ابزار ارزیابی
کیفیت وبسایتها، که نتیجه تجزیه و تحلیل و مطالعات مربوط به کیفیت چند جانبه وبسایت
می باشد، نوعی ابزار ارزیابی میان رشتهای به حساب میآید. در واقع در یک مطالعه
چند جانبه، معیارها بررسی شده تا این ابزار برای ارزیابی کیفیت وبسایتها به وجود
آید و به وسیله آن سنجش اعتبار وبسایتها میسر شود.
ویژگیهای مطرح در کیفیت وبسایتها
مجموع شاخصهایی که برای سنجش میزان کیفیت وبسایت ها به
کار میرود، عبارتاند از:
-
محتوا(آیا سایت در بردارنده اطلاعات اصلی است یا تنها پیوندهایی ساده برقرار
میکند؟ سایتها میتوانند از دو جهت مفید باشند: یکی به عنوان منابع اطلاعات درون
خودشان، و دیگری به عنوان پیوندهایی با سایر اطلاعات. همچنین محتوا ممکن است حاوی
اطلاعات آموزنده و مفید باشد. عوامل خاص دیگری که در ارتباط با محتوا وجود دارند،
عبارتاند از: مخاطبان و هدف سایت، سوگیری، و دقیق بودن اطلاعات.
-
نگارش و رعایت نکات دستوری واژگان(آیا نگارش و نکات دستوری واژگان صحیح میباشد؟(هر
چند در تمامی مدارک ممکن است اشتباهات کوچکی از لحاظ نگارش وجود داشته باشد، ولی
نباید این موارد زیاد باشند چرا که ممکن است باعث اشتباه در فهم مطلب مورد نظر
گردند.)
-
سوگیری(آیا در سایت سوگیری، تعصب سیاسی، ایدئولوژیکی و جز آن وجود دارد؟ اینترنت
ابزار اولیه تجارت و تبلیغات است، به همین دلیل، از انگیزه نویسنده در قرار دادن
اثرش روی شبکه سؤال میشود.)
-
عملکرد(جنبههای عملکردی سایت، به مفید بودن و راحتی استفاده و کاربرپسندی آن
مربوط میشود و ویژگیهایی از قبیل سهولت جستوجو در سایت، نحوه و آسانی حرکت در
سایت و برگشت به صفحه اصلی وبسایت را بررسی کرده است.).
-
روزآمد بودن(آیا منابع مکرراْ روزآمد میشوند یا منابع ثابت (ایستا) هستند؟
آیا تاریخ روزآمدسازی بیان شده است.).
-
پیوندها(پیوندها ارتباط بین دو صفحه وب یا تنها بین قسمتهایی از یک صفحه را
مشخص میکند که در نمایه سازی، بازیابی اطلاعات، و رتبه بندی صفحههای وب مورد
استفاده قرار میگیرند. پیوندها به دو دسته الف) پیوندهای درونی که پیوندهای داده
شده به یک وبسایت از سوی وبسایتهای دیگر، پیوند دریافتی یا پیوند درونی خوانده
میشوند؛ ب) پیوند بیرونی یا خارجی ، پیوندهای وارد شونده از وبسایتهای دیگر به
یک وبسایت.).
-
گرافیک(آیا گرافیک سایت، اطلاعات و درک منابع سایت را افزایش میدهد؟ آیا سایت
از نظر گرافیکی جالب به نظر میرسد؟ آیا سایت آشفته است؟ استفاده از ترکیب رنگها،
همچنین قابلیت گرافیکی بالا، در جذب کاربران نقش مهمی ایفا میکند. گرافیک سایت میتواند
مواردی از قبیل : تصاویر متحرک، استفاده از رنگها، خوانا بودن متن و استفاده از
قلم مناسب، استفاده از جدول، قابلیت چاپ را
شامل شود.
-
اعتبار(اعتبار نویسنده ، در میان دیگر معیارهای ارزیابی، از اهمیت ویژهای
برخوردار است.
-
دامنه(اسمیت در مورد دامنه این سؤالات را مطرح میکند: منبع بازیابی شده چه
اقلامی را پوشش میدهد؟ آیا فقط اشارهای به دامنه شده است، یا در مقدمه به خوبی
درباره آن توضیح داده شده است؟ دامنه چه زمینههایی را پوشش میدهد؟ آیا منبع روی
یک زمینه خاص تأکید دارد یا موضوعات مرتبط را نیز در برمیگیرد؟ تا چه سطحی از
جزئیات موضوع در برگرفته است.
-
ساختار(شکل ظاهری سایت باید با هدف، مخاطبان، و موضوع سایت هماهنگی داشته
باشد. به منظور بهبود وضعیت ارتباط با مخاطبان باید از یک محیط واسطهای مناسب
استفاده شود و طرح ظاهر سایت هم باید امکان پیدا کردن و خواندن اطلاعات و راهنمایی
آسان کاربران را فراهم نماید.
نتیجه گیری
وبسایتهای کتابخانهها
معمولاْ به عنوان محملهای جدید اطلاعاتی عهدهدار اشاعه اطلاعات مناسب و بهنگام
به کاربران هستند، اما ارزش واقعی آنها بسته به میزان کیفیت آنان در همین اشاعه
اطلاعات است. چنانچه وبسایتی هنگام درخواست اطلاعات از سوی کاربر قادر به تأمین
نیازهای اطلاعاتی وی نباشد در انجام رسالت خود ناکام مانده است.