مقالات

ماهیت اعتیاد

 ۱۳۹۷/۰۳/۲۵
ماهیت اعتیاد
 
متاسفانه باورهای غلط و اشتباه در مورد پدیده اعتیاد به اندازه­ای شایع و فراوان است که اکثر مردم حتی افراد تحصیل کرده نیز با معنا و مفهوم پدیده اعتیاد ناآشنا می­باشند. اعتیاد تنها عادت نیست و بسیار پیچیده تر از یک عادت معمولی است. اعتیاد ویژگیهای خاصی دارد که در هیچ یک از عادت ها دیده نمی­شود. اعتیاد یک کلمه عامیانه برای یک پدیده بسیار پیچیده است که علم ابعاد مختلف آن را مشخص کرده است.
 
اعتیاد دارای علت های مختلف زیستی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. این بیماری فراتر از یک عادت مانند ناخن جویدن یا چای نوشیدن است.ماهیت این بیماری به گونه ای است که فرد نمی­تواند میزان و یا مقدار ماده مصرفی را کنترل کند. به دلیل اساس و زیر بنای زیستی و بدنی اعتیاد و همچنین ساختارهای خاص مغزی که درگیر اعتیادهستند در بعضی موارد حتی یک بار مصرف یک ماده می­تواند باعث وابستگی و اعتیاد فرد شود. مواردی که مورد مصرف و سوء مصرف قرار می­گیرند فراتر از مواد مخدرند و شامل مواد مواد بسیار متفاوت دیگری هم می­شوند. این مواد براساس نوع اثر اولیه ای که بر مغز می­گذارند به انواع: مخدر، محرک، مسکن، توهم زا و نیروزا دسته بندی می­شوند و براساس منشاء اولیه تولید آنها به انواع طبیعی، صنعتی یا شیمیایی تقسیم می­گردند اما توجه به این نکته که منشاء اولیه تولید این مواد به معنای بی ضرر بودن استفاده از آنها نیست؛ بسیار مهم است. هیچ یک از این مواد باعث رشد قوای فکری، خلاقیت و عرفان نمی­شود. بلکه مشکلی بر مشکلات قبلی فرد اضافه می­کنند. مصرف مواد در همه گروه های تحصیلی، اجتماعی و اقتصادی دیده می­شود. ولی همیشه پوشیده و مخفیانه باقی می­ماند. فقط در مواردی که مصرف فرد به حد بالایی برسد یا بیمار، منابع حمایتی و اقتصادی خود را از دست دهد و قادر به کار و فعالیت نباشد و به صورت معتادان بی خانمان در آید است که، دیگران از روی رفتار و حالات فرد به اعتیاد او پی می­برند و این تصور پیش می­آید که معتادان افرادی بی­سواد یا فقیر هستند.
در حال حاضر اعتیاد در همه گروه­های مختلف انسان­ها و در همه فرهنگ ها و جوامع دیده می­شود و ربطی به تحصیلات، موقعیت اجتماعی و اقتصادی ندارد. اعتیاد مانند هر پدیده دیگری علت اعتیاد تنها فقر و بی­سوادی نیست که گروه خاصی مبتلا شوند و گروهی دیگر مبتلا نشوند.
 
همه معتادان افراد بی ایمان نیستند. درست است که اعتقادات مذهبی، معنوی و ایمان می­تواند مانع بروز و ابتلا به بسیاری از آسیب­های روانی- اجتماعی شود ولی بدان معنی نیست که هر کسی که مبتلا به اعتیاد شد لزوماً بی­ایمان و لامذهب است. بسیاری از معتادان با استفاده از اعتقادات خود توانسته اند ترک کنند و دوباره به جامعه برگردند.
 
علل و عوامل اعتیاد در جوانان:
 
اعتیاد بیماری پیچده ای است که دارای علل و عوامل متعددی است. برخلاف تصور بسیاری از مردم که معمولا دلیل اعتیاد را به یک عامل نسبت می­دهند، اعتیاد به عوامل مختلفی مرتبط است از جمله: عوامل زیستی، روانی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و خانوادگی و شخصی. افراد مواد را به دلایل متفاوتی مصرف می­کنند، حتی دلیل مصرف می­تواند از ماده­ای به ماده دیگر تفاوت داشته باشد. فردی ممکن است مصرف ماده­ای را به دلیلی خاص شروع کند(مثل کنجکاوی، لذت، فشار اجتماعی یا دلایل پزشکی) ولی به دلایل دیگر مصرف آن را ادامه دهد. برخی علل مصرف مواد در جوانان عبارتند از:
 
۱-   تقویت مثبت:
 
 بسیاری از موارد در اولین دفعات مصرف آثار روانی و جسمی مطلوب اما کوتاه مدتی را ایجاد می­کنند در ننتیجه فردی     ممکن است ماده­ای را به این دلیل مصرف کند که آثار لذت بخشی در او ایجاد می­کند از جمله: احساس اوج، آرامش، بی قیدی، کاهش درد و عواطف نامطلوب، خوب خوابیدن یا بیدار ماندن و افزایش کارایی در ورزشکاران.
 
 
 
۲-   کنجکاوی:
 
از آنجا که کنجکاوی یکی از ویژکیهای طبیعی جوانان است، تعجب آور نیست که برخی از جوانان،که اقوام یا دوستانی داشته باشند که مصرف کننده مواد هستند به توصیه آنها یا از روی کنجکاوی خود، تلاش نمایند تا مواد را تجربه نمایند.
 
 
 
۳-   مهمانی و پارتی(شب نشینی):
 
در بین برخی جوانان، موادی مانند مشروبات الکلی و یا مصرف قرص­های اکس در مهمانی­ها و پارتی­ها به صورت نوعی هنجار نانوشته در آمده است. در برخی خانواده­ها نیز مصرف مشروبات الکلی همواره یکی از روش­های پذیرایی از مهمان بوده است.
 
۴-   فشارهای روانی و آشفتگی­های ذهنی:
 
عده­ای مواد را به خاطر آرامش روحی خود مصرف می­کنند مثلا برای کاهش خشم، فشار روانی، اضطراب، خستگی یا افسردگی.
 
۵-   مقابله:
 
برخی جوانان مصرف مواد را نوعی شورش (نافرمانی و یا اظهار ما بر خلاف جریان عادی جامعه هستیم قلمداد می­کنند.
 
۶-   عزت نفس:
 
پژوهش­های مختلفی نشان داده­اند افرادی که احساس حقارت دارند، ارزشی برای خود قائل نیستند و کمتر از خود رضایت دارند، بیشتر دچار اعتیاد می­شوند.
 
۷-   نگرش­ها و باورهای اعتیادزا:
 
باورهای اعتیاد زا در حفظ و تداوم اعتیاد دخالت داشته و زمینه­ای را برای مصرف مواد فراهم می­کند. می­توان نگرش­ها و عقاید اعتیاد­زا را دسته­ای از عقاید تعریف کرد که بر محوله لذت جویی، حل مسئله، تسکین و فرار تمرکز دارند.
 
۸-   ضعف در مهارت­های اجتماعی:
 
جوانانی که در مهارت­های اجتماعی و برقراری رابطه با دیگران ضعیف می­باشند، رنج و ناراحتی زیادی تحمل می­کنند، به دوستی­های ناسالم احتمالی ادامه می­دهند، چون این نگرانی را دارند که اگر دوستان خود را از دست دهند نتوانند ارتباط برقرار کنند و تنها خواهند ماند و به دلیل فرار از انزوا و کاهش رنج تنهایی به مصرف مواد می­پردازند.
 
۹-   ضعف در مهارتهای شخصی:
 
مطالعات مختلف و فراوانی در کشورهای مختلف جهان نشان داده­اند افراد به این دلیل به مصرف مواد می­پردازند که بسیاری از مهارت­های شخصی مهم برای زندگی سالم را نیاموخته­اند یا بد آموخته­اند. ضعف در مهارت­هایی مانند تفکر نقادانه، حل مسئله، رفتار قاطعانه، برقراری ارتباط، کنترل و مقابله با استرس، مقابله با هیجان­ها و ... می­تواند منجر به اعتیاد شود.
 
 
 
 
 
۱۰-         بیماری­های روانی:
 
یکی از بیماری­های روانی که احتمال مصرف و وابستگی را به وجود می­آورد، اختلالات اضطرابی است. اضطراب اجتماعی نیز یکی دیگر از این دسته بیماری­هاست که فرد در برخوردها و موقعیت­های اجتماعی دچار اضطراب می­شود و در اصطلاح عامیانه به آن خجالت و کمرویی کفته می­شود. یکی دیگر از انواع اختلالات اضطرابی که ممکن است زمینه­ساز اعتیاد شود اختلال استرس پس از ساحنه یا PTSD  است. دراین اختلال فرد به دنبال یک ساحنه یا تصادف، علایم بسیار ناخوشایندی را تجربه می­کند. به همین دلیل بعضی از مبتلایان به این نوع بیماریهای روانی برای رهایی از رنج و ناراحتی خود خود و کسب آرامش ممکن است به استفاده از مواد از بپردازند. افسردگی نیز از از بیماری­های شایع روانی است که در بسیاری از مواقع به اندازه­ای فرد را غمگین و ناامید می­کند که او به اشتباه برای شاد کردن خود و رهایی از اندوه رو به مصرف مواد می­آورد که خود مشکلاتش را دو چندان می­کند.
 
۱۱-      شکست­ها و عدم موفقیت در تحصیل:
 
عوامل تحصیلی یکی از عوامل موثر بر اعتیاد است. موفقیت تحصیلی، اهداف تحصیلی مناسب و واقع­بینانه، انتخاب اهداف متناسب با توانایی و امکانات فردی، تمایل به تحصیل در مقاطع بالاتر و دستیابی به شغل مورد نظر از عواملی است که می­تواند از اعتیاد پیشگیری نماید. در عوض، شکست­های تحصیلی، عملکرد تحصیلی ضعیف و نداشتن حس ­جاه    طلبی­های تحصیلی و انگیزه­پیشرفت از عواملی است که می­تواند زمینه ساز اعتیاد باشد. یک تصور غلط این است که مصرف حشیش حافظه حشیش حافظه را تقویت می­کند همین باور سبب می­شود که دانشجویی به گمان تقویت حافظه حشیش را امتحان کند.
 
۱۲-      تاثیر مثبت مواد بر فرد:
 
اثر مثبت یا ناخوشایندی که مواد بر فرد می­گذارند عاملی است که موجب روی­آوردن به مصرف مواد می­شود. اصولا تجارب اولیه نقش تعیین کننده­ای در مصرف یا عدم مصرف دارند. حالت خوشایندی که پس از اولین تجربه مواد صورت گرفته باعث می­شود فرد مکررا به مصرف مواد بپردازد.
 
۱۳-      اطلاعات نادرست و نگرش مثبت نسبت به مواد:
 
متاسفانه علی­رغم اثرات مضر و حتی مهلک مواد مخدر، سوء­مصرف و وابستگی به آنها، در اثر ناآگاهی و کمبود اطلاعات، نگرش مثبتی نسبت به مواد در جوانان ایجاد نموده است. بر اساس نادانی و ناآگاهی از ماهیت اعتیاد و مواد است که افراد به سمت اعتیاد کشیده می­شوند.
 
۱۴-      خانواده آشفته و الگوی نامناسب در خانواده:
 
خانواده آشفته و ارتباطات خانوادگی ناسالم یک دیگر از عوامل زمینه­ساز اعتیاد است. فضای خانوادگی پر تنش، مشاجرات و اختلاف میان والدین، محیط خانوادگی را ناامن می­سازد. همچنین آشفتگی­هایی از این دست باعث می­شود والدین نتوانند نظارت و سرپرستی کافی بر فرزندان داشته باشند.
 
۱۵-      فشارهای اجتماعی:
 
فشار اجتماعی جهت مصرف مواد بسیار قوی است. این مسئله هم در مورد جوانان صادق است و هم در بزرگسالان (مانند مصرف مشروبات الکلی در مهمانی­ها) در برخی گروه­های نوجوانان و جوانان، مصرف مواد رفتاری مطابق "مد" در نظر گرفته می­شود. در واقع مصرف مواد نشاسته عضویت و پذیرش در میان گروه است و کسانی که مواد مصرف نمی­کنند باید از گروه خارج شوند
 
۱۶-      سابقه مصرف در گذشته:
 
اولین مصرف برای بسیاری افراد مهمترین قدم است. یک بار مصرف مواد به این معنا نیست که فرد به مصرف کننده دائمی آنها تبدیل خواهد شد، اما همین تجربه می­تواند بسیاری از موانع موجود در راه مصرف مجدد را میان بردارد. در اکثر اوقات، افرادی که به طور مرتب یک ماده را مصرف می­کنند، به احتمال زیاد به مصرف سایرمواد نیز روی می­آورند. بطور مثال افراد سیگاری بسیار بیشتر از افراد غیرسیگاری ممکن است به مصرف زیاد مشروبات بپردازند علاوه بر آن کسانی که مصرف سیگار یا مشروبات الکلی را در اوائل نوجوانی آغاز کرده­اند، بروز مشکلات ناشی از مصرف مواد در زندگی آنها بسیار بیشتر از آنهایی است که در اواخر نوجوانی شروع به مصرف سیگار یا خوردن مشروب کرده­اند.
 
۱۷-     مصرف مواد به عنوان یک هنجار:
 
در بعضی از گروههای کوچک اجتماعی به خصوص مناطق محروم و جرم­خیز ممکن است مصرف مواد به عنوان یک هنجار در نظر گرفته شود که می­تواند زمینه را برای ابتلا به اعتیاد آماده کند.
 
۱۸-       کمبود امکانات حمایتی، مشاوره­ای و درمانی:
 
کمبود این امکانات سبب می­شود افراد به هنگام نیاز و بروز مشکلات روانی نتوانند به راحتی به یک مشاور مراجعه کنند، سعی در خوددرمانی داشته باشند و به سراغ استفاده از مواد بروند. همچنین باعث می­شود افراد هنگامی که مشکلی در زندگی خود دارند از امکانات حمایتی لازم جهت مقابله با مشکل خود برخوردار نشده و به مصرف مواد روی آورند.
 
۱۹-     در دسترس بودن مواد:
 
ارزان بودن قیمت مواد و سهولت دسترسی به آن در بعضی اوقات از عواملی است که می­تواند زمینه­ساز اعتیاد باشد.
 
 
 
با توجه به اینکه بحث دراین خصوص بسیار است، به شما دانشجویان محترم توصیه می­شود جهت تکمیل اطلاعات خود به مراکز مشاورۀ دانشگاه­ خود مراجعه فرمایید. نکاتی که در اینجا مطرح گردید صرفاً تلنگری بود که بدانید این خطر در کمین شما هم هست. پس مراقب باشید.   
برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.